Đặc trưng trong công tác phòng cháu chữa cháy, cứu nạ, cứu hộ trong các công trình giao thông ngầm

Để đáp ứng nhu cầu bức thiết về hệ thống hạ tầng giao thông cũng như hạn chế vấn nạn kẹt xe và đảm bảo mỹ quan đô thị, đặc biệt là tại các đô thị lớn, có mật độ dân cư đông thì việc xây dựng những công trình giao thông ngầm đang là vấn đề cấp bách hiện nay và cả trong tương lai. 

1. Thực trạng các công trình giao thông ngầm ở nước ta hiện nay

Tại Việt Nam, trong những năm gần đây, tốc độ đô thị hoá của nước ta ngày càng nhanh, hệ thống đô thị phát triển cả về số lượng, chất lượng và quy mô. Đặc biệt là ở các đô thị lớn như TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tốc độ phát triển nóng tạo ra áp lực về hạ tầng đô thị, về nhà ở, văn phòng, giao thông đô thị và không gian công cộng trong đô thị... Những điều này cộng với nhu cầu về tính văn minh, hiện đại và mỹ quan đô thị đã và đang đòi hỏi việc phát triển phải hướng đến khả năng tận dụng, phát triển song song cả về chiều cao lẫn chiều sâu của đô thị. Trong đó, vấn đề về phát triển cơ sở hạ tầng giao thông ngầm đã và đang là vấn đề bức thiết, được xã hội đặc biệt quan tâm.

Chính Phủ đã quy hoạch và xây dựng hệ thống các đường hầm vượt sông, đường hầm thông qua núi, đường sắt ngầm cụ thể một số công trình như hầm đường bộ đèo Hải Vân ở Đà Nẵng, đường hầm Thủ Thiêm và tuyến Metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên ở TP. Hồ Chí Minh, tuyến Metro Nhổn - Ga Hà Nội ở TP. Hà Nội, hầm đường bộ Đèo Ngang, Đèo Cả, Cù Mông ở các tỉnh miền Trung. Để chủ động trong công tác phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ khi xảy ra tình huống cháy, tai nạn, sự cố trong hệ thống giao thông ngầm hiện nay đòi hỏi lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH cần nghiên cứu những đặc điểm có liên quan đến hệ thống giao thông ngầm để từ đó có những giải pháp, biện pháp phòng cháy cũng như công tác chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ hiệu quả khi có tình huống cháy, tai nạn, sự cố xảy ra.

Các tình huống cháy, tai nạn, sự cố xảy ra trong công trình giao thông ngầm có thể được chia thành 2 nhóm nguyên nhân chủ yếu là nhóm nguyên nhân cháy do nội sinh và nhóm nguyên nhân cháy do ngoại sinh:

- Nhóm nguyên nhân cháy do nội sinh là do phát sinh cháy trong bản thân hệ thống các thiết bị, máy móc, công nghệ của đường hầm;

- Nhóm nguyên nhân cháy ngoại sinh do phát sinh cháy, nổ từ các phương tiện lưu thông qua đường hầm.

Khi xảy ra cháy trong công trình giao thông ngầm nói riêng thì trong giai đoạn đầu sự phát triển của đám cháy diễn ra tương tự như ở các đám cháy trong các công trình xây dựng trên mặt đất vì trong thể tích các công trình hầm đã sẵn có không khí để cung cấp cho quá trình cháy. Sau khoảng thời gian 10-30 phút, không khí cung cấp cho vùng cháy dần hết và đám cháy vì thế cũng phát triển chậm lại, đồng thời sẽ tỏa ra rất nhiều khói, khí độc kèm nhiệt độ cao. Sau đó cháy chỉ diễn ra mạnh ở những nơi không khí được cung cấp đầy đủ. Cháy trong đường hầm bị hạn chế khả năng trao đổi khí, làm cho sự cháy diễn ra thiếu oxy và tạo thành nhiều sản phẩm cháy không hoàn toàn như khí CO rất độc hại cho cơ thể con người.

Toàn bộ các sản phẩm cháy, khói, khí độc của các đám cháy trong đường hầm thường bị tích tụ lại bên trong mà ít được thoát ra ngoài, chúng tạo thành một vùng khói mù mịt, bao trùm và bịt kín xung quanh điểm cháy làm cho khả năng quan sát, trinh sát và tìm ra điểm cháy hết sức khó khăn.

Nhiệt độ đám cháy trong đường hầm rất cao, có thể lên tới 1000oC thậm chí cao hơn, nhiệt lượng cháy tỏa ra rất lớn có thể dẫn đến biến dạng các kiến trúc, kết cấu của đường hầm, đối với các đám cháy lớn và lâu dài thậm chí có thể làm sụp đổ cục bộ một phần đường hầm vì thế các đám cháy trong đường hầm cũng rất nguy hiểm đặc biệt các điểm cháy nằm sâu phía trong đường hầm, rất khó cho việc trinh sát, xác định gốc lửa. Chỉ huy chữa cháy cũng khó khăn khi ra lệnh triển khai các đội hình chiến đấu và phân công nhiệm vụ cho các mũi tấn công.

Do không gian trong đường hầm hẹp, thường xuyên có số lượng lớn các phương tiện giao thông lưu thông, đặc biệt số người lưu thông trong đường hầm trên các phương tiện giao thông rất đông nên đám cháy trong đường hầm thường rất dễ gây tâm lý hốt hoảng cho nạn nhân, khó khăn trong việc di chuyển thoát nạn. Khi sự cố xảy ra, nạn nhân thường bị hoảng loạn không đủ tỉnh táo để nhận định tình hình, phán đoán đưa ra quyết định đúng đắn. Khói lửa, hơi nóng và khí độc của đám cháy khiến nạn nhân phản xạ tức thì tìm cách thoát nạn làm sao nhanh nhất ra khỏi đám cháy, bất chấp hậu quả… Tất cả những điều đó sẽ là trở ngại lớn cho lực lượng CNCH tham gia cứu người, hướng dẫn thoát nạn.

Trong đường hầm thường xuyên sử dụng hệ thống ánh sáng điện, khi sự cố xảy ra, điện trong đường hầm bị cắt toàn bộ, hệ thống chiếu sáng từ đèn sự cố không đảm bảo cường độ sáng cũng như thời gian chiếu sáng liên tục để phục vụ công tác chữa cháy, CNCH trong trường hợp đám cháy kéo dài làm hạn chế hiệu quả công tác cứu chữa.

2. Diễn biến của đám cháy trong đường hầm

Diễn biến đám cháy trong giai đoạn đầu:

Cháy trong đường hầm có những đặc thù riêng so với cháy bên ngoài trời, không gian trong đường hầm nhỏ và kín, nếu có sự cố cháy nổ xảy ra, khói, khí độc sinh ra tích tụ, tắc nghẽn phương tiện giao thông, lực lượng chữa cháy rất khó khăn và mất nhiều thời gian tiếp cận để chữa cháy.

Khi sự cố cháy, nổ xảy ra nếu không tổ chức chữa cháy kịp thời sau thời gian 10 phút, các chất khí độc hại như CO, CO2, SO2, NO2, HCl… lẫn trong khói tích tụ trong không gian hẹp (tốc độ gió gần như bằng không) khiến lớp khói bị hạ nhiệt độ, phân tầng và lan rộng nhanh trong đường hầm, ngoài ra lượng khói tỏa ra làm giảm nồng độ ôxy không khí xung quanh vùng xảy ra cháy và làm giảm tầm quan sát từ mức giới hạn 65%/100m xuống dưới 10%/100m. Nồng độ ôxy trong không khí giảm 14 đến 16% thể tích sẽ gây khó thở, nếu giảm xuống dưới 9% sẽ đe doạ nghiêm trọng sự sống của con người nếu không kịp thoát hiểm khỏi khu vực sự cố.

Tuy nhiên, dọc theo chiều dài đường hầm có 2 đường thoát hiểm, thoát hiểm theo hầm chính và thoát hiểm theo hầm thoát hiểm, dọc theo 2 làn xe chạy của đường hầm có nhiều cửa thoát hiểm vào đường hầm thoát hiểm dẫn đến nơi an toàn, vì vậy nguy cơ xảy ra sự cố trên là thấp, trừ trường hợp xảy ra nổ lớn, đám cháy lan nhanh khiến nạn nhân chưa kịp di chuyển tới cửa thoát hiểm. Ngoài ra, không loại trừ các trường hợp cố ý phá hoại, gây ra các sự cố cháy nổ trong đường hầm, nhằm mục đích phá hoại nền kinh tế, làm bất ổn về chính trị.

3. Đặc điểm nguy hiểm cháy, nổ của các chất cháy chủ yếu trong đường hầm:

Chất cháy tồn tại trong đường hầm chủ yếu là các loại phương tiện lưu thông trong đường hầm và hàng hóa trên các loại phương tiện đó. Nhìn chung các loại chất cháy này rất đa dạng nhưng chủ yếu là: xăng dầu (trong xe ôtô), cao su (lốp xe), da, đệm mút trong khoang xe...

Đặc điểm cháy xăng dầu

Xăng dầu là chất lỏng không tan trong nước, có tỷ trọng nhẹ hơn nước nên có thể cháy trên mặt nước. Là chất lỏng có tính nguy hiểm nổ cao, đặc biệt khi hỗn hợp với không khí.

Xăng dầu có tốc độ cháy lan rất lớn: VL = 30m/phút. Xăng dầu có đặc điểm luôn bay hơi ở điều kiện bình thường hơi xăng dầu nặng hơn không khí 3 - 5 lần nên nó thường bay là là trên mặt đất và động lại ở các hố trũng tạo ra môi trường nguy hiểm cháy, nổ rất cao nên có khả năng bắt cháy khi có nguồn nhiệt tác động vào. Khi cháy xăng dầu còn tỏa ra một nhiệt lượng lớn và nhiệt độ tại vùng cháy rất cao, đồng thời, còn tạo ra một lượng khí rất độc đậm đặc và thường kèm theo hiện tượng sôi trào, phụt bắn gây cháy lớn và cháy lan.

Do có đặc điểm như vậy, cho nên khi xảy ra cháy, đám cháy sẽ nhanh chóng lan nhanh kèm theo rất nhiều khói và khí độc và tỏa nhiệt ra môi trường xung quanh rất lớn. Chính những điều này đã gây cản trở sự tiếp cận điểm cháy của lực lượng chữa cháy dẫn tới việc công tác tổ chức triển khai chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ không đạt hiệu quả cao.
Đặc điểm cháy cao su
Cao su là loại hợp chất cao phân tử của Hydrocacbon không no. Nhiệt độ nóng chảy là 1200C. Nhiệt độ phân huỷ là 2500C, khi phân hủy tạo thành các sản phẩm độc hại. Nhiệt độ bốc cháy từ 2200C - 3200C.

Khi cháy vận tốc cháy cao su đạt từ 0,6 - 1m/phút, đồng thời sinh ra một lượng lớn khói và sản phẩm cháy độc hại như: CO2, CO, SO2 …. Nếu nồng độ khí CO2 đạt đến 4,5% có thể làm ngất và gây tử vong, nồng độ khí CO đạt đến 0,4% sẽ gây tử vong.

4. Khả năng cháy lan và những tác động nguy hiểm đối với con người trong quá trình cháy

Nguy cơ xảy ra cháy trong đường hầm phần lớn đến từ các loại phương tiện tham gia giao thông trong hầm, tuy nhiên, nguy cơ này cũng được giảm thiểu, do quy định cấm các phương tiện chở các loại vật liệu và chất dễ cháy, nổ, chất độc hại…tham gia giao thông qua đường hầm. Hàng ngày, lưu lượng phương tiện tham gia giao thông trong đường hầm rất lớn vì đây là tuyến đường lưu thông chính của các địa phương với nhau. Như tại hầm đường bộ Hải Vân, bình quân đạt tương đương 10.000 xe/24 giờ, có những ngày cao điểm phương tiện qua hầm đạt 15.000 xe/24 giờ. Có những thời điểm số lượng phương tiện lưu thông trong hầm đạt tới 200 xe, rất đa dạng như: Xe đầu kéo, xe khách, xe tải, xe ca, xe con, vì vậy luôn luôn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra cháy nổ bất cứ lúc nào.

Việc xảy ra sự cố cháy, nổ phương tiện giao thông trong đường hầm, sự cố tai nạn liên hoàn xếp chồng nhiều xe cùng một lúc thường do một số nguyên nhân sau: Ý thức của lái xe không chấp hành nghiêm túc các quy định khi tham gia giao thông trong hầm, vi phạm tốc độ, khoảng cách giữa các xe với nhau, nếu có cháy, nổ có tràn nhiên liệu xảy ra, lượng nhiên liệu xe chảy dọc theo cống thoát nước hai bên đường hầm dẫn đến có nguy cơ cháy lan ra các phương tiện dừng gần xe bị cháy, đây là thời điểm rất khó khăn cho việc cứu chữa đám cháy: Nhiều chất cháy do các phương tiện vận chuyển, nhiên liệu hoạt động của phương tiện sẽ tham gia quá trình gây cháy trong hầm sẽ làm nhiệt lượng đám cháy tỏa ra lớn, khả năng tiếp cận đám cháy khó khăn, cường độ phá hủy của ngọn lửa lớn, giảm tầm quan sát, giảm nồng độ ôxy.

5. Tổ chức các hoạt động chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ trong đám cháy đường hầm

a. Tổ chức trinh sát đám cháy

Công tác trinh sát phải được tiến hành hết sức khẩn trương ngay khi lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH đến đám cháy, qua trinh sát sẽ giúp cho chỉ huy chữa cháy nắm chắc được tình hình diễn biến, tính chất, mức độ nguy hiểm của đám cháy, mức độ khói, khí và sản phẩm cháy để áp dụng chiến, kỹ thuật chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ phù hợp.

Nhanh chóng thu thập các thông tin ban đầu từ Ban quản lý đường hầm, xác định chất cháy, vị trí cháy, số lượng, mật độ phương tiện và lượng người chưa thoát ra khỏi đường hầm cũng như xác định khả năng cô lập đường hầm, ngăn chặn các xe vào ở hai đầu đường hầm, công tác thông gió, thoát khói và tổ chức cho người và các phương tiện thoát ra khỏi đường hầm. Đồng thời sử dụng hệ thống camera theo dõi được lắp đặt trong đường hầm để phân tích, đánh giá tình huống giúp đưa ra những biện pháp xử lý kịp thời, phù hợp và có hiệu quả.

b. Hướng dẫn thoát nạn và cứu người bị nạn

Công tác cứu người bị nạn trong đám cháy là một trong những nhiệm vụ quan trọng của lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH. Khi đến đám cháy, nếu có người bị mắc kẹt chưa thoát ra ngoài thì nhiệm vụ đầu tiên của lực lượng chữa cháy là phải nhanh chóng tìm mọi cách cứu những người đang bị đám cháy đe dọa tới sức khoẻ và tính mạng của họ ra khu vực an toàn. Đặc biệt, khi xảy ra cháy đường hầm yếu tố nguy hiểm nhất đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người đó là sự tác động của khói, khí độc trong đó có chứa các sản phẩm cháy phân hủy nhiệt rất độc hại.

Chỉ huy chữa cháy phải nhanh chóng tổ chức lực lượng và phương tiện hướng dẫn thoát nạn và cứu người bị nạn như: Cử cán bộ chiến sỹ được trang bị đầy đủ các thiết bị an toàn như trang phục chữa cháy có mặt nạ phòng độc, bình dưỡng khí, đèn pin, thiết bị phá dỡ cầm tay,… kịp thời vào nơi có người bị nạn để tổ chức hướng dẫn thoát nạn vào đường hầm thoát nạn cũng như tổ chức đưa người bị nạn ra nơi an toàn, tiến hành sơ cấp cứu ban đầu và phối hợp với các lực lượng khác có mặt tại hiện trường làm các nhiệm vụ tiếp theo.

Sự nguy hiểm lớn nhất khi cháy đường hầm đối với con người là hít thở không khí có nồng độ ôxy thấp, nếu nồng độ ôxy trong không khí thấp dưới 10% (theo thể tích) sẽ gây ngất và nếu giảm tới 6% sẽ gây co giật và nếu không kịp thời cấp cứu sẽ chết trong vòng vài phút. Nhiệt độ cao ở đám cháy cũng là một trong những yếu tố gây nguy hiểm cho con người.

Một yếu tố nguy hiểm cuối cùng ở đám cháy đối với con người cần phải kể đến đó là hiện tượng hoảng loạn. Trong tiềm thức con người luôn luôn nhận biết rằng đám cháy là mối nguy hiểm lớn đe dọa tới sự sống của con người. Do đó khi cháy xảy ra họ khiếp sợ và dẫn đến hoảng loạn, đặc biệt là trong không gian kín, thiếu ánh sáng. Khi hoảng loạn mọi người chen lẫn, xô đẩy lẫn nhau, ai cũng muốn thoát ra trước gây ra tắc nghẽn đường thoát nạn. Trong trạng thái hoảng loạn con người sẽ mất hết khả năng định hướng và nhận định tình hình, họ sẽ chuyển động hỗn loạn đôi khi xô đẩy, dẫm đạp lên nhau gây tai nạn và không thể thoát ra khỏi nơi nguy hiểm nên điều tiên quyết trong quá trình tổ chức cứu nạn, cứu hộ trong công trình giao thông ngầm là phải sử dụng thiết bị âm thanh để thông báo, trấn an tình thần cho những người bị nạn và hướng dẫn thoát nạn một cách an toàn và nhanh chóng.

c. Tổ chức các hoạt động chữa cháy trong đường hầm

Khi tổ chức tiếp cận sự cố cháy, nổ trong đường hầm, người chỉ huy chữa cháy cần triển khai các đội hình chữa cháy trước hết bằng lực lượng, phương tiện chữa cháy tại chỗ bằng việc sử dụng các lăng phun từ hệ thống chữa cháy của đường hầm để chữa cháy, tùy theo các loại chất cháy mà lựa chọn chất chữa cháy là bọt hoặc nước để chữa cháy. Đồng thời với công tác chữa cháy là sử dụng các lăng phun nước để làm mát trực tiếp cho các chiến sỹ chữa cháy, cho công tác thoát nạn, cứu người bị nạn và làm mát các cấu kiện xây dựng trong đám cháy.

Song song với việc tổ chức chữa cháy cần có biện pháp sử dụng các thiết bị thoát khói cưỡng bức như máy thổi, hút khói nhằm tạo không gian cho việc thoát nạn cũng như giúp CBCS nhanh chóng tiếp cận sâu vị trí gốc lửa, giúp đưa ra những quyết định phù hợp về hướng tấn công chính, chiến thuật, kỹ thuật tổ chức chữa cháy, phân công các khu vực chiến đấu như: Khu vực làm mát, khu vực dập tắt đám cháy, khu vực đảm bảo an toàn cho CBCS và phương tiện, khu vực tập kết người bị nạn và phải xác định đường thoát nạn cũng như công tác cứu hộ, cứa nạn trong đám cháy… Những người không có nhiệm vụ phải yêu cầu ra khỏi phạm vi khu vực nguy hiểm.

Kết hợp với triển khai lực lượng tại chỗ, tiến hành sử dụng các xe chữa cháy, xe cứu nạn, cứu hộ của lực lượng Cảnh sát PCCC và CNCH để tổ chức chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ. Các xe chữa cháy, xe cứu nạn, cứu hộ phải đỗ phía ngoài cửa hầm, triển khai các đội hình chữa cháy dọc theo đường hầm để chữa cháy, làm mát và cứu người bị nạn.

Bố trí lực lượng trinh sát, tìm kiếm nguồn nước dự trữ gần nhất, triển khai các đội hình tiếp nước cho các xe chữa cháy đang chiến đấu tại mặt lửa, bảo đảm tiếp đủ nước liên tục cho các xe chữa cháy.

Khi các lực lượng, phương tiện được huy động, điều động chi viện đến nơi, chỉ huy phân công chữa cháy ở các khu vực chiến đấu bảo đảm cô lập đám cháy, khống chế và dập tắt hoàn toàn đám cháy nhanh và hiệu quả nhất.

d. Các biện pháp kỹ thuật an toàn trong chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ đường hầm

Trong việc lựa chọn áp dụng các biện pháp, giải pháp chữa cháy đường hầm, do đặc điểm cháy tạo nên nhiều yếu tố nguy hiểm như nhiệt độ cao, khói, khí độc và có khả năng công trình bị sụp đổ… vì thế người chỉ huy chữa cháy cần lưu ý việc thực hiện các biện pháp kỹ thuật bảo đảm an toàn cho lực lượng, phương tiện tham gia chữa cháy đường hầm.

Khởi động hệ thống quạt hút khói của công trình hầm để đẩy khói ra khỏi đường hầm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thoát nạn và chữa cháy. Nếu hệ thống hút khói được lắp đặt trong đường hầm không đáp ứng được, chỉ huy chữa cháy cần bố trí sử dụng bổ sung các thiết bị hút khói di động để làm giảm nồng độ khói, tạo điều kiện cho lực lượng chữa cháy nhanh chóng tiếp cận gốc lửa và chữa cháy có hiệu quả, ngoài ra còn tạo điều kiện thuận lợi cho công tác cứu nạn, cứu hộ. Cần lưu ý vị trí bố trí, lắp đặt các thiết bị hút khói di động, đặc biệt là xác định hướng gió tự nhiên trong hầm để từ đó xác định vị trí bố trí máy hút khói di động và vị trí lắp đặt miệng thải khói cho phù hợp, bảo đảm không ảnh hưởng đến công tác chữa cháy và thoát nạn.

Bên cạnh những giải pháp đã trình bày ở trên, trách nhiệm của các đơn vị vận hành công trình ngầm và ý thức của người dân khi tham gia giao thông trong công trình ngầm phải luôn đặt lên hàng đầu, quan trọng là chúng ta phải hạn chế nguy cơ cháy, nổ và khi xảy ra cháy nổ, phải thật bình tĩnh trong mọi tình huống, tìm cách xử lý, ứng phó để bảo đảm an toàn cho bản thân và cộng đồng.

(Sưu tầm)

Hiện nay, bình cứu hỏa SFUL là thương hiệu được khách hàng ưa chuộng hàng đầu hiện nay về chất lượng, tính đa dạng của sản phẩm, giá thành, đã được Cục PCCC và Cứu hộ cứu nạn kiểm chứng. 

Quý khách hàng có nhu cầu mua bình cứu hỏa gia đình chất lượng, vui lòng liên hệ:

Công ty Cổ phần Thương mại & Dịch vụ Phúc Đại An

Địa chỉ: Số 26 Phạm Văn Đồng, phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy, Hà Nội

Hotline: (024) 35655555

Email: phucdaianjsc@gmail.com